“Rosas de Ermera” konta istoria familia Zeca Afonso iha Timor durante Funu Mundial II “Daruak”

José Afonso (1929/1987). Captura de Tela do YouTube.

José Afonso (1929/1987). Kaptura Tela husi YouTube.

Naran José Manuel Cerqueira Afonso dos Santos bele la dehan buat ida maibe iha Portugal konesidu ho Zeca Afonso, autor muzika Grândola Vila Morena. Knanuk ne'e sai popular iha revolução de Abril wainhira nia toka iha radiu serve nudar sinal ida hodi fo hahu revolta militar sira nebe hamonu rejime ditatorial nebe domina iha Portugal to'o tinan 1974. Kuriozamente, familia kantor iha ligasaun istorika ida ho Timor.

Hahu Funu Mundial Daruak, Zeca Afonso nia amam, uluk juiz iha Mosambiki, husu atu koloka nia ba Dili. Nia familia fahe malu, kazal no alin feton, Mariazinha, ba Timor wainhira kantor no nia maun, João, ba Portugal atu estuda. Familia ne'e sei koresponde ba malu ho surat, to'o loron ida korespondensia surat mos para. José no João la hatene ona notisia kona-ba inan-aman no Maria das Dores – Mariazinha:

Em 1939 os seus pais foram viver para Timor, onde seriam cativos dos ocupantes japoneses durante três anos, entre 1942 e 1945. Durante esse período, Zeca Afonso não teve notícias dos pais.

Iha 1939 Afonso nia inan-aman ba moris iha Timor, nebe sira sai prizioneiru ba okupante japones sira durante tinan tolu, husi 1942 to'o 1945. Iha tempu ne'e, Zeca Afonso la iha notisia kona-ba nia inan-aman.

Japones sira invade rai Timor ho pretextu atu defende-an husi tropa aliada sira nebe mos iha teritoriu nebe viola neutralidade Portugal nian ba konflitu ne'e:

Tudo aconteceu durante a segunda Grande Guerra Mundial. Portugal declarou-se neutral perante o conflito. Primeiro entraram os aliados dizendo que o faziam como forma de impedir o desembarque dos japoneses. Depois entraram estes últimos com o argumento de que queriam expulsar os aliados. No meio de tudo isso mais de quarenta mil timorenses faleceram durante a ocupação e os portugueses ficaram reféns dos invasores.

Ne hotu akontese iha Funu Bo'ot Mundial Daruak. Portugal deklara-an neutral peranti konflitu ne'e. Primeiru aliado sira tama dehan katak sira halo ne'e nudar forma ida atu satan dezembarke japones sira. Hafoin sira ikus ne'e tama ho argumentu katak hakarak expulsa aliadu sira. Iha akontesimentu ne'e, timoroan rihun hatnulu resin mate durante okupasaun no portuges sira sai refen husi invasor sira.

Mariazinha, irmã de Zeca Afonso. Captura de tela do Vimeo.

Mariazinha, Zeca Afonso nia feton. Kaptura tela husi Vimeo.

Hafoin tinan hitunulu, “Mariazinha” fila hikas ba Timor akompana husi cineasta Luís Filipe Rocha. Iha outubru 2015, Zeca Afonso nia feton vizita hikas fali fatin sira nia hela-ba no istuda nomos fatin sira nebe nia hela-metin cativa husi japones sira iha tinan tolu nia-laran. Molok sai ba Timor, realizador ne'e hateten ba imprensa katak:

Acompanharemos Maria das Dores na dilacerante separação dos irmãos e na viagem com os pais, pelos Mares do Sul, em três barcos diferentes, até Timor. Procuraremos a Casa em Lahane, a escola e a vida ao ar livre, no mato e nos ribeiros, com os amigos Liquiçá, o cavalo que montava em pelo, e Bonita, a cabrinha preta.

Ami sei akompana Maria das Dores iha nia separasaun triste husi maun-alin sira no iha viajen ho inan-aman, hakur tasi Sul, iha ro'o tolu keta-ketak, to'o Timor. Ami sei buka nia uma iha Lahane, eskola, no moris iha “ar livre”, iha foho no iha mota, ho maluk Likisa sira, kuda nebe nia sela ho fulun, no bonita, bibi metan.

Istoria portuges hirak ne'e, nebe dadur iha Funu Mundial Daruak iha illa ida iha rai-dook iha sudeste aziatiku, taka-metin hanesan segredu ida ba familia Afonso dos Santos durante dekadas.

Os portugueses que viviam em Timor durante a II Guerra Mundial foram colocados em campos de concentração japoneses. Entre eles estavam os pais e a irmã do cantautor Zeca Afonso.

Portuges sira nebe moris iha Timor durante Funu Mundial Daruak ba koloka hotu iha kampu konsentrasaun japones sira. Entre sira ne'e iha-mos kantautor Zeca Afonso nia inan-aman no feton.

Coffee is one of Timor-Leste’s most important crops, bringing much-needed revenue to the country. Magdalena Salsinha, holding coffee beans, has been picking coffee since she was 15 years old. Now 55, she lives near Ermera and is married with six children.

Kafe Ermera, Timor-Leste. UN Photo/ Martine Perret, uza ho lisensa: CC BY-NC-ND 2.0

Iha Mariazinha nia memoria sei hela nafatin aifunan rosa Ermera nia morin, distritu ida iha interior Timor-Leste nebe riku iha kafe.

Maria das Dores, que recorda até hoje o cheiro a rosas em Ermera, o coração da região do café timorense, a sudoeste de Díli e onde passou férias com os pais – só se reencontra com os irmãos seis anos depois, em fevereiro de 1946.

Maria das Dores, nebe rekorda to'o ohin-loron aifunan rosa iha Ermera nia nia morin, rejiaun-fuan kafe timoroan nian, husi sudeste Dili no fatin nebe mak nia haferias ho inan-aman sira – foin hasoru hikas fali ho maun-alin sira tinan ne'en depois, iha fevereiru 1946.

Istoria ne'e fo orijen ba livru “O último dos colonos: entre um e outro mar” hakerek hosi nia maun, João Afonso dos Santos, no sei sai ba dokumentariu ida. Saga familia Afonso do Santos, nebe gravasaun sira ne'e hotu iha tinan 2015, sei fo-sai ba publiku iha 2017:

 

Hahu dada lia

Autor sira, favor ida Tama »

Linha Orientasaun

  • Kumentariu hotu sei hetan revisaun husi moderador. Labele haruka ita nia komentariu duplikadu.
  • Favor ida trata ema seluk ho respeitu. Komentariu abuzivu, ho linguazen odiu, obsceniu no atake pessoal sei la aprovadu .